introductie

Hans Coumans (1943-1986) trok zijn eigen plan. Hij zou altijd de hartstochtelijke provinciaal blijven. Terwijl tijdgenoten in de turbulente jaren 60 voor de broodnodige culturele en artistieke bevrijding naar de belangrijke Europese hoofdsteden trokken en aansluiting vonden bij de mainstream Postmoderne kunst, bleef de hartstochtelijke natuurmens Hans Coumans emotioneel verbonden aan het Zuid-Limburgse Heuvelland en het Bourgondische leven, en bleef hij wars van alle modegrillen van dat moment trouw aan het Coumanisme, naar verluid het enige isme waar hij fervent aanhanger van was.

Hans Coumans, "Kunstschilder bij de gratie Gods en op eigen initiatief" zoals hij dat meermaals eenzijdig verkondigde, mocht dan wel een flamboyante theaterman zijn, de ondertoon was evenwel vaak bitterernst. Hij had een groot Godsbesef en verhield zich hartstochtelijk en moralistisch tot het door God geschapen leven - De Vrije Wil en Vrijheid waren belangrijke algedurige thema's. Zodoende was hij een natuurmens, was hij betrokken en bovendien zeer geëngageerd. Door zijn gevoel voor gerechtigheid streed hij met elan en humor voor vrijheid - vóór het volk en tegen de macht - en stond hij veelvuldig op de barricades. Hoewel mensen hem karakteriseerden als bohémien en vrijbuiter, zag hij zichzelf veeleer als laatste cowboy onder de Limburgse schilders omdat hij als vrije en volledig financieel onafhankelijke schilder zich niet gehouden achtte aan de maatschappelijke orde en zich allesbehalve conformeerde aan de norm of heersende opvattingen en er zelfs doelbewust lijnrecht tegenin ging. Die attitude leidde veelvuldig tot aanvaringen met het establishment en tot verhitte gemoederen binnen de plaatselijke gemeenschap, zelfs tot doodsbedreigingen gericht aan zijn adres.

Als kunstschilder portretteerde Hans Coumans het typische Zuid-Limburgse leven dus het Zuid-Limburgse natuurlandschap en de plaatselijke cultuur. In zijn aanzienlijke artistieke oeuvre van enkele duizenden werken nemen de landschappen en stadsgezichten een centrale plaats in, hoewel hij tevens zeer bedreven was als portretschilder - de portretkunst was een belangrijke inkomstenbron aangezien hij pertinent weigerde een beroep te doen op overheidsubsidies - en als schilder van de Zuid-Limburgse cultuur. Daarnaast realiseerde hij met name in zijn jonge jaren enige tijd commerciële (decoratieve) werken in de vele toeristische établissementen die Zuid-Limburg rijk was. Bovendien vervaardigde hij talloze kritische werken en verwerkte hij vaak zijn ongezouten politieke humor waar mogelijk in zijn schilderijen, vaak alleen herkenbaar door een opmerkzaam oog.

persoonlijk

Hans Coumans was een buitengewoon emotionele, grillige persoonlijkheid - himmelhoch jauchzend, zum Tode betrübt... - en door zijn grote liefde voor het fenomeen Ut Leve kende hij grote emotionele verbondenheid met de natuur, de medemens en de samenleving. De schilder was diep onder de indruk van De Schepper - zijn grote Vriend - en hij had onnoemelijk respect voor 'het hele gebeuren' rondom De Schepping, hoe alles ontstaat en zoals alles was ontstaan, dat het fenomeen Ut Leve hem heilig was. Er werd wel eens gezegd, dat hij dagelijks pauselijk de grond kon kussen uit dankbaarheid en diep respect voor Ut Leve. Deze grote liefde betekende een dogmatisch non-corformisme en radicaal verwerpen van alles wat in zijn ogen ook maar een kleinste bedreiging vormde zoals de klassieke entiteiten als De Elite, Het Establishment, De Kerk - "De Roomse huichelaars... Dat zijn de ergste! Die hebben de Bijbel op de kop gelezen!" - en De Commercie. De natuur, de medemenselijkheid en de maatschappij (politiek en religie), dus het Ut Leve in al haar facetten, waren belangrijke algedurige thema's gedurende zijn leven en vormden zodoende de voornaamste onderwerpen in zijn werk. Maar het zijn vooral de natuurmotieven van het Zuid-Limburgse landschap, die gedurende zijn gehele leven (al van kinds af aan) blijvend een centrale positie in zijn werk innemen, waardoor dit onderwerp typisch is voor zijn oeuvre. Het Heuvellandmotief is zodoende te beschouwen als zijn persoonlijke oeuvre.

De schilder was overweldigd, zelfs bezeten door de grootsheid van Ut Leve en de mystieke fenomenen in de (numineuze) natuur. Hij wilde de ziel doorgronden en blootleggen, en anderen hier deelgenoot van maken of bewust maken, want "velen hebben de ogen open, maar ze zien niets!" was hij nogal stellig. De vergankelijkheid en het ontstaan van nieuw leven, de gedaantewisselingen en de jaargetijden oefenden een continue aantrekkingskracht op hem uit, maar met name de herfst met zijn bonte roestige, roodbruine kleurschakering en de magische werking van het strooilicht van de laaghangende zon bleef toch zijn favouriete seizoen. In dat opzicht vormen de schilderijen de getuigenissen van grote verwondering over de schoonheid van de natuur en met name de pracht van het Zuid-Limburgse landschap, dat althans in Nederland onovertroffen was volgens de schilder.

levensloop

Wars van alle dorpse tradities en de Roomse moraal in het Zuid-Limburg van de jaren 50 van de vorige eeuw wist Hans Coumans zich al vroeg als doorgewinterde artistieke vrijbuiter "... enkel met het penseel..." vrijgevochten van de gevestigde maatschappelijke orde en eigenhandig een status te verwerven als vrije en onafhankelijke, bewust selfmade kunstschilder - subsidies weigerde hij pertinent uit eergevoel. "Nooit heb ik maar enig beroep hoeven doen op kunstsubsidies!" verduidelijkte hij veelvuldig met trots.

Hoewel Hans Coumans al vroeg in zijn carrière toegewijd was aan de ware schilderkunst of "de kunst van het echte schilderen" zoals hij dat verwoordde, zou lange tijd vooral de ware Bourgondische levenskunst op de voorgrond staan, en zouden de financieel aantrekkelijke commerciële werkzaamheden als straattekenaar en reclame-/decoratieschilder in de talrijke Zuid-Limburgse toeristische établissementen de ware schilderkunst in de weg staan. De reputatie van plaatselijke bon-vivant-schilder was lange tijd vermoedelijk een soort aangenomen attitude, want diep van binnen kende hij grote onzekerheid over zijn artistieke talent, waardoor hij lange tijd niet de durf had om het lange, glibberige en eenzame pad van de kunst te kiezen, wat uiteindelijk tot grote frustratie leidde.

Dit veranderde echter plotsklaps met komst van zijn Valkenburgse muze, zijn onverwacht opdoemende jeugdliefde - zij had als kind al bezworen dat zij op latere leeftijd in het huwelijk zouden treden - die een keerpunt in zijn leven en schildersloopbaan teweeg bracht. Door haar kreeg hij vertrouwen in zijn artistieke kunnen en vond hij de kracht om zijn ware talent te tonen. Uiteindelijk verkreeg hij vanaf het begin van de jaren 80 artistiek succes en regionale bekendheid als "Man van de Heuvels".

Ondanks dat Hans Coumans slechts een leeftijd van 43 jaar bereikte, was hij door zijn buitengewoon vlotte werkwijze een productieve schilder, die uiteindelijk een aanzienlijk artistiek nalatenschap van enkele duizenden werken realiseerde.

schilderkunst

Het Coumansisme, volgens de schilder zelf een lichte (hedendaagse) variant op het impressionisme, kenmerkt zich als opvallend levendig - de schilderijen leven. Het werk is emotioneel (intens) en dikwijls uitgesproken in coloriet. Typisch is enerzijds zijn krachtige hand maar tezelfdertijd ook zijn fijngevoelige veerachtige streken, waardoor de werken zowel een ruige als beweeglijke elegantie kennen.

Hans Coumans was een buitengewoon virtuoos schilder (pas op: enkel als hij er echt zin in had!), die niet alleen zeer behendig en bovendien rap het potlood of het penseel hanteerde, maar ook beschikte over de gave om diep door te dringen tot de ziel van het subject, waardoor hij in staat was om de essentie buitengewoon treffend en nota bene in een handomdraai neer te zetten. In tegenstelling tot veel beroemde Impressionistische werken, die de schijn wekken van de impressie van het onmiddellijke moment maar feitenlijk zorgvuldig na uitgebreidde voorstudies tot stand zijn gekomen, zijn de (plein air) werken van Hans Coumans daadwerkelijk de impressie van het ogenblikkelijke moment en doorgaans in één sessie, soms in een paar uur zonder uitgebreide voorstudies of technische hulpmiddelen - fotografie was uit den boze! - vervaardigd. Een enkele keer werkte hij zelfs aan meerdere schilderijen simultaan op een locatie.

Als schilder was Hans Coumans vroeg rijp en te eigenwijs voor de Maastrichter Stadsacademie en even later beeldend kunstenaar Charles Eyck, waar hij slechts korte tijd verbleef, is hij te beschouwen als selfmade schilder (bewust autodidact). In de vroege periode, nog te jong voor de kunstacademie, zag de jonge schilder de Barokke meesters waaronder Pieter Paul Rubens, Rembrandt van Rijn en Frans Hals, maar ook de latere verhalende Francisco Goya en Diego Velázquez als voorbeeld, terwijl later het frivole, kleurrijke werk van Claude Monet en Édouard Manet alsook de krachtige grafische werk van Vincent van Gogh van invloed zou zijn.

Doordat hij gedurende zijn gehele loopbaan enkel geinteresseerd was in het meesterschap oftewel het echte schilderen karakteriseert het artistieke oeuvre als geheel zich door een grote mate van consistentie in stijlontwikkeling en vakmanschap, terwijl de individuele werken dikwijls opvallend inconsistent (grillig) in stijl, emotie en zeker ook in artistieke kwaliteit verschijnen. Behalve de onderzoekende houding was dat beslist een gevolg van het nogal wisselende temperament van de schilder, die zoals hij dat zelf verwoordde: "niet elke dag een zondagse dag had...".

tijdgeest

Aangezien Hans Coumans impressionistisch schilderde in een tijd dat de figuratieve kunst door 'de officiële kunstwereld' dood was verklaard, viel er in de mainstream voor hem destijds weinig eer te behalen. De mainstream kunstwereld had de kunst na de Tweede Wereldoorlog vanaf de jaren 60 van de vorige eeuw geherdefinieerd - alles moest anders en vernieuwing werd het nieuwe paradigma of isme - en radicaal afgerekend met de tot dan toe gangbare figuratieve kunst, waardoor de kunstwereld en de gezaghebbende kunstbladen geen interesse toonden in het werk van Hans Coumans. Hans Coumans op zijn beurt pleitte met het Coumanisme juist voor volledige vrijheid in de kunsten - "wie bepaalt dat nou, wat kunst is..?!" - maar ontpopte zich vooral (door zijn toegankelijke kunst en beslist ook toegankelijke persoonlijkheid) tot een populair regionaal cultfiguur, een schilder van het volk, wiens werk gretig aftrek vond.

Vanaf het einde van de jaren 80 gingen toch ook andere schilders in Europa en de VS weer impressionistisch schilderen en kwam het Impressionisme maar ook andere figuratieve stromingen met de intrede van het digitale tijdperk (onderzoekstijdperk) gaandeweg weer in de gratie, en ontwikkelde de kunst zich tot een brede pluriforme kunststroming - 'alles is kunst' was het nieuwe devies - waarbinnen het impressionisme weer volledig geherwaardeerd is. Sindsdien is er ook meer interesse in het werk van Hans Coumans.